लघुजल विद्युत प्रकल्प

लघुजल विद्युत प्रकल्प

 

लघुजल विद्युत प्रकल्प हा एक नूतनीकरणयोग्य आणि प्रदूषणमुक्त स्त्रोत आहे. विकेंद्रित वीज निर्मितीच्या महत्त्वामुळे लघुजल विद्युत प्रकल्प (SHP) एक आकर्षक उपक्रम बनला आहे. ऊर्जा सुरक्षितता सुरक्षित करण्याची गरज आणि ग्लोबल वार्मिंग कमी करण्यासाठी अक्षय ऊर्जा प्रकल्प केवळ विकसनशील देशांमध्येच नव्हे तर विकसित देशांमध्येही अधिक लक्ष वेधून घेत आहेत. लघुजल विद्युत प्रकल्प हे, स्थानिक ग्रीडला समर्थन देण्यासाठी तसेच स्वतंत्र अनुप्रयोगांसाठी योग्य आहे. लघु जलविद्युत प्रकल्प विशेषत: दुर्गम भागात आर्थिक विकास होण्यास मदत करतात. भारतातील जलविद्युत प्रकल्पांमध्ये, 25 मेगावॅटपर्यंतच्या  क्षमतेचे लघु जलविद्युत म्हणून वर्गीकरण केले जाते.

तांत्रिक माहिती-

जलविद्युत क्षमता हे पाण्याच्या उपलब्ध विसर्जनावर आणि ते उपलब्ध असलेल्या उंचीवर ठरवले जाते. टर्बाइनच्या ब्लेडवर आघात करणारी पाण्याची गतिज ऊर्जा टर्बाइन फिरवते आणि यांत्रिक ऊर्जा निर्माण करते. हे टर्बाइन अल्टरनेटरशी जोडलेले आहे जे यांत्रिक उर्जेचे विद्युत उर्जेमध्ये रूपांतरित करते.

लघुजल विद्युत प्रकल्पाचे मूलभूत घटक- 
  • डायव्हर्जन  वियर, इनटेक, पॉवर चॅनल, डी-सिल्टिंग टाकी, फोरबे, पेनस्टॉक, पॉवर हाउस, टेल रेस इ.
लघुजल विद्युत प्रकल्पाचे इलेक्ट्रो-मेकॅनिकल घटक-
  • जनरेटर, संरक्षण नियंत्रण, हायड्रो टर्बाइन, गेट्स, वाल्व्ह ट्रान्समिशन आणि वितरण इ.
फायदे-

सूक्ष्म/लघु आणि लघु जलविद्युत प्रकल्पांचा पर्यावरणावर कमी हानीकारक परिणाम होतो आणि म्हणून त्यांना प्राधान्य दिले जाते. ज्या दुर्गम भागात पारेषण लाईन पोहोचल्या नाहीत, पाण्याची उपलब्धता हंगामी आहे आणि ऊर्जेची गरज कमी आहे अशा ठिकाणी असे प्रकल्प हाती घेतले जाऊ शकतात.

संभाव्यता-

देशात लघु जलविद्युत प्रकल्पाद्वारे वीज निर्मितीसाठी एकूण 21133.62 मेगावॅट क्षमतेस वाव असून  महाराष्ट्रात ह्यास 786.46 मेगावॅट क्षमतेचा वाव आहे.

साध्यता- 

आजपर्यंत राज्यात एकूण 370.075 मेगावॅट कार्यान्वित झाली आहे.

राज्यातील लघुजल विद्युत निर्मिती प्रकल्पांना प्रोत्साहन देण्यासाठी राज्यशासनाकडून दि. 31 डिसेंबर, 2020 रोजी अपारंपरिक ऊर्जा निर्मितीचे धोरण 2020 जाहिर करण्यात आले आहे. तसेच प्रकल्पांची नोंदणी सोप्या व जलद गतीने होण्यासाठी महाऊर्जाने “Single Window Portal” दि. 15 डिसेंबर, 2022 रोजी जाहिर केले आहे. अपाऊ धोरण -2020 अंतर्गत सद्यस्थितीत 17.178 मे.वॅ. क्षमतेच्या 07 लघुजल विद्युत निर्मिती प्रकल्पांना नोंदणी देण्यात आली आहे.